Boğaz Ve Köprüler Ropörtaj

Bu hafta projemiz için arkadaşlarımla beraber tarihçi yazar Hüseyin İrmakla röportaj yaparak

köprü ve yalılar hakkında konuşup bilgi aldık.

- İstanbul’da ki  şehir içi köprülerinin şehre katkısı nelerdir?( bugün için)

Bugün için katkıların hepimiz yaşıyoruz zaten. Eski İstanbul’da Beyoğlu yada Pera bölgesinin

ulaşımını sağladığı gibi birde çevre yolunun iletişimi yolunun ulaşımını sağlıyor haliçteki

köprüler. Bildiğiniz gibi boğaz köprüleri de; iki çevre yolunu uluslar arası ulaşımını sağladığı

için İstanbul’un bugünkü yaşamında stratejik ve vazgeçilmez önemleri vardır.

- Geçmişten bugüne oranla katkısı nelerdir?

Geçmişte şöyle bir şey var; geçmişte ağırlıklı olarak İstanbul’un her tarafında deniz var.

Ulaşımını da deniz yoluyla sağlıyor. Kayıklar ve diğer deniz araçlarıyla ulaşımını sağlıyordu. O

nedenle ilk köprü Galataya kuruluyor. Ve Galataya kurulan ilk köprü de Pera bölgesinde

ticaretin gelişmesi ve burjuvazinin ortaya çıkmasının getirdiği hareketlilikte bu insanların

İstanbul da resmi bir kurum içerisinde iletişini sağlıyordu. Pera bölgesinde gelişen ticaretin

getirdiği hareketliliğin doğurduğu ihtiyaçlar ortaya çıkıyor. Unkapanı köprüsü de yine benzer

bir ihtiyacın yanı sıra tersanelere gidiş gelişler için bir ulaşım için kullanılıyordu. Yani eski

zamanda İstanbul’da ağırlıklı olarak yaya ulaşımı için kullanılıyordu köprüler. Yani köprüler bu

ihtiyaçlardan dolayı ortaya çıkıyorlar. Zaten Galat köprüsünün ilk yapımı da ücretliydi. Kapıda

bir tane jeton alınıyordu ve bu jeton köprüde duran adamın boynunda asılı duran kumbaraya

atılarak köprüden geçiliyordu. Ama araba geçişi yoktu çünkü o dönemde arabada yoktu. Bu

nedenlerden dolayı köprüler ulaşım ve ticaretin getirmiş oldugu ihtiyaçlardan dolayı ortaya

çıkmışlardır.

- Şehir içi köprülerinde mimari olarak en çok hangi köprü göze çarpmaktadır?

Unkapanı ve Galata köprüleri ilk yapımlarında dikkat çekmekteydiler. İlk Unkapanı köprüsü

bizim gördüğümüzden de farklı olarak düz geliyor sonra kayıkların geçişleri alanda kemerli

olarak yapılmıştır. Sonra tekrar düz tekrar kemerli olarak yapılmıştır. Yani mesela ilgi çekici en

önemli köprü odur. Avatarlı köprüsü de ilk kurulduğunda ilgi çekici bir köprüydü. Sonrasında

Boğaz köprülerinin yapılması daha başka bir büyüklüğü olduğu için ayrıca bir ilgi çekici

haldedir. Başka bölgelerdeki şehir dışındaki köprülere bakacak olduğumuzda; çekmecedeki

Mimar Sinan’ın yapmış olduğu taş köprü mimari açıdan en ilgi çekici köprüdür. Ve işlevsel bir

köprüdür. Ama şuan kenar kıyıda kaldığı için unutulmuştur. Köprü şuan kendi başına kalmış

durumdadır.

- Tarihi eserlerin korunması amaçlı tarihi köprülerin restorasyonu sizce yeterli ilgiyi görüyor

mu?

Bence yeterli ilgiyi görmüyor. Çünkü; İstanbul da yada Türkiye de ki şehirleşme gelişmesi

dediğimiz yada değişiminde tarih çok ön planda bir olgu olarak tasarlanmıyor yada çok fazla

öne çıkartılmıyor. İstanbul da şehirleşme halen devam ettiği için tarihi noktalar yeterince

önem gördüğü söylenemez. Bunlara köprülerde dahildir.

- İstanbul da akla gelen il tarihi köprü hangisidir?

Galata köprüsüdür.

- İstanbulda tarihi köprüler denince ilk akla gelen Galat ve Unkapanı köprüleridir. Bunun

dışında bilmediğimiz başka köprüler var mıdır? Ve bu köprülerin zamanla unutulmasında

ve yok olmasında ne gibi etkiler vardır?

Genel günlük akıştan dolayı toplumun hafızası onu kendiliğinden unutmuştur. Çünkü

köprüler insan yaşamında olmamaya başladıktan sonra kendiliğinden siliniyor. Mesela;

Fatih’in İstanbul’u aldığı zaman Haliç’e kurduğu bir seyyar köprü vardı. Bu köprü fetih

sırasında fıçılar ve kalaslar ile birbirine bağlanarak askerlerin Ayvansaraya geçmesini

sağlamıştır. Yine o köprüyü kullanarak Haliç’e geçiyorlardı. Fakat fetihten sonra bir işlevi

kalmadığı için köprü kaldırılıyor. Ama köprü fetih sırasında kuşatmalarda ve stratejik açıdan

büyük bir öneme sahipti. Bunun dışında Haliçte bir Yahudi köprüsü denen bir köprü vardı. Bu

köprü 1880’lerin başında kurulmuş sabit bir köprüdür. 15 sene yaşamıştır. Kayıkçıların yaktığı

söyleniyor. Çünkü kayık ticaretini engellediği düşünüldüğü için yakıldığı söyleniyor. Köprü

Ayvansaray tarafında bir yere kuruluyor. Adı Yahudi köprüsü ama bir Ermeni tarafından

kurulmuştur. Ama neden Yahudi köprüsü dendiği konusunda çok net bir bilgi yoktur. Fakat

bir ayağı Hasköy’e bağlandığı için olabilir. Çünkü Hasköy bir Yahudi köyüdür. Balatta Yahudi

köyüdür. Buralar homojen Yahudi köyleridir. Belki bu nedenden dolayı bu köprüye Yahudi

köprüsü denilmiştir. Köprünün yapıldıktan 15 gün sonra yakıldığı söylenmektedir. Ama

aslında köprü 15 yıl yaşamıştır. Kayıkçıların yakıp yakmadığı hakkında çok net bir bilgi yoktur.

- Şuan gündemde olan 3. Köprünün yapımı sizce gereklimidir? Yapılacak olan köprü boğazın

karakteristik özelliğini ve estetiğini ne ölçüde etkileyecek?

Bence gerekli değildir. Çünkü 1. Köprünün yapımında da etrafında hiçbir şey olmayacak

dendi, 2. Köprünün yapımında aynı şey söylendi ama köprülerin etrafı şehirleşti. 3. Köprüde

de bu şehirleşme olacak. Çünkü 3. Köprü İstanbul’un akciğeri sayılan ormanlardan geçiyor.

Bunlar İstanbul da kalan son ormanlar. Ve ister istemez 3. Köprünün yapım aşamasında

etrafındaki doğal ortam yok olmuş olacak. 3. Köprünün geçeceği güzeegahlarda bir sürü

insan, bir sürü iş adamı veya şirket yer almışlardır buralardan. Bu yer alma parsalleşme

demektir. Bu yer alma yeşil alan statüsündeyse bir süre sonra arsa statüsüne geçme durumu

vardır. Ve bir süre sonrada mimariye açılması demektir. Çünkü bu önemli olan beton

yığınıdır. Oradan kazanacağı paradır. Burada bir kere şehirleşmenin gelişimidir. Gelişimi

derken ilerleme anlamında değil, değişimi yada büyümesidir. Şehirleşmenin büyümesi

mantığı yanlıştır. İstanbul’da yada Türkiye’de yanlıştır bu düşünce. Çünkü Türkiye’yi

İstanbul’a toplamak oraya yığmak modernleşme değildir. Modernleşmeyi Anadolu da ki diğer

şehirlere; yeni yaşam merkezleri, yeni ünitiler veya ekonomik merkezler kurarakta yapılabilir.

O zaman İstanbul’a bu kadar yüklenmemiş olunur. Ve İstanbul bu kadar büyümemiş olunur.

Bu büyümenin getirmiş olduğu; doğa, ekoloji, tarih göz ardı edilmemiş olunur. Ama bu

çarpıklığı hiç sorgulamıyorsan bu çarpıklığın devamını gelişmesi gibi gösteriyorsan o zaman 3.

Köprü bir ihtiyaç olarak gösterilebilir. Bu yüzden bu 3. Köprünün yapımında nasıl bakıldığı

önemlidir. Doğru bakıp bakmadığın önemli değil nasıl baktığına bağlıdır.

- Boğazdaki yalılar Osmal’ı döneminde zengin, yüksek insanlar oturuyordu. Karakteristik

özellik açısından boğazın karakteristik özelliğini mi yansıtıyor yoksa zengin insanların

oturduğu yerler olarak mı görülüyor?

Dönemin mimari akımlarını yansıtıyor. Ve onu yaptıran adamın sosyal statüsünü veya

dünyaya bakış açısını yansıtıyor. Mesela boğaza ilk yalılar 3. Ahmet döneminde yapılmıştır.

Daha öncesinde yoktur. Bunlardan bir tanesi Anadolu yakasında Amcazade Hüseyin yalısıdır.

Onun mimarisine ve sonrasında yapılan yalıların mimarinse baktığımızda hepside farklı

mimari özellikleri yansıtmaktadır. Hepsi farklı özelliğe ve güzelliğe sahiptirler. Ve hepsinin

ayrı bir kimliği var. Doğayı ve kimliği bozmuyorlar. Ama şuan yapılmış olan ve var olan yalılar

tamamen zengin, yüksek gelirli kişiler tarafından yapılmış yalılar ama bazıları da o boğazdaki

yerlerin yerleşim yerleri şuan ki semtlerdir. Bu semtler dönemin boğaz köyleridir. Bunlardan

bir kaçı Ortaköy, Arnavutköy gibi yerleşim yerleridir. Bunlar önceleri köydüler. Ve bu köyler

İstanbul’un sebze ve tarım ihtiyacını karşılamaktaydı.şuan buradaki birtakın yerleşim yerleri o

dönem insanın kullanmış olduğu evlerdi. Ve şimdi o dönemden kanla evler şuan konak olarak

kullanılmaktadır. O dönem insanın kullanmış olduğu evler şuan konak gibi durmaktadır.